Roślina o szerokim zastosowaniu, od wieków wykorzystywana w medycynie ludowej, znana ze swoich wyjątkowych właściwości zdrowotnych i składników odżywczych. Zawiera duże ilości antyoksydantów i przeciwutleniaczy chroniących organizm przed wieloma chorobami. Surowiec leczniczy bzu czarnego to przede wszystkim kwiaty i owoce, ale w mniejszym stopniu wykorzystuje się także liście, nasiona, korę, a nawet korzenie bzu czarnego. Ma wiele nazw: bez lekarski, bez pospolity, bez lekarski, bzowina, bez apteczny, bez biały. Bez czarny jest stosunkowo łatwy w uprawie, jest mrozoodporny, sprzyjają mu zarówno słoneczne stanowiska, jak i półcieniste, a także każde podłoże, choć za najlepsze uznaje się gleby średnio wilgotne, próchniczne lub gliniasto-piaszczyste. Bez dożywa zwykle 25 lat. Osiąga wysokość nawet 8-10 metrów. Charakteryzuje się szeroką koroną, kora przybiera barwę jasnobrunatną, gałązki zaś różne odcienie zieleni w zależności od stopnia nasłonecznienia. Kwiaty ma drobne, w kolorze kremowobiałym. Zebrane są w parasolowate baldachy, których średnica nie przekracza 20 cm. Odznaczają się intensywnym, charakterystycznym zapachem. Czas kwitnienia to maj-czerwiec. Owoce są koloru ciemnego, fioletowego lub wpadającego w czerń. Są one jadalne i kwitną co rok. Na zbiór owoców czeka się do osiągnięcia ich dojrzałości.
Owoce czarnego bzu najlepiej zbierać we wrześniu. Należy unikać miejsca, gdzie odbywa się ruch drogowy. Zrywać owoce powinno się wyłącznie dojrzałe baldachy, bez czerwonych lub zielonych owoców. Pojedyncze niedojrzałe owoce usuwamy. Pestki owoców bzu zawierają sambunigrynę, uwalniająca po spożyciu kwas pruski, który ma właściwości trujące. Wraz z dojrzewaniem owoców ilość toksycznego związku spada, trzeba jednak pamiętać, że owoców, jak i kwiatów czarnego bzu nie wolno spożywać na surowo. Owoce poddaje się obróbce termicznej (gotowanie, smażenie w wysokich temperaturach), by całkowicie zneutralizować toksyczne związki.
Skład: kwiaty i owoce zawierają olejki eteryczne, kwasy organiczne, flawonoidy, polifenole, garbniki, karotenoidy, sterole, witaminę A, witaminy z grupy B, witaminę C i sole mineralne (np. żelazo, sód, glin, wapń) .
Występowanie: Czarny bez odznacza się powszechnym występowaniem, rośnie niemal na całym świecie: w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Południowej i na północnych terenach Afryki. Bez czarny występuje pospolicie na skrajach lasów, przy drogach, wąwozach, a także w parkach.
Właściwości i działanie: przeciwgorączkowe, napotne, wzmacniające.
– Zarówno kwiaty, jak i owoce wykazują silne działanie napotne, przeciwgorączkowe, znacząco pomagają rozprawić się z infekcjami dróg oddechowych. Przy przeziębieniach zaleca się pić napar z kwiatów bzu, bądź też syrop z kwiatów bzu. Pomagają one zwalczyć suchy kaszel, a także złagodzić katar. Czarny bez jest składnikiem wielu leków przeciwko przeziębieniu i wielu popularnych preparatów ziołowych.
– Wzmacnia układ immunologiczny, uznawany jest także za środek poprawiający odporność organizmu.
– Ma działanie przeczyszczające, odtruwające – oczyszcza organizm z toksyn i pomagają wydalać szkodliwe produkty przemiany materii.
– Działanie moczopędne, pomocny przy obrzękach – pomaga przy zatrzymaniu wody w organizmie.
– Stosowany przy dolegliwościach ze strony układu moczowego.
– Przynosi ulgę przy stanach zapalnych żołądka.
– Pomaga przy stanach zapalnych jamy ustnej i przy chorobach gardła.
– Wspomaga leczenie migreny.
– Stosowany pomocniczo przy dolegliwościach związanych z reumatyzmem.
– Przynosi ulgę przy zapaleniu spojówek.
– Szerokie zastosowanie w kosmetyce. Preparaty na bazie bzu czarnego są pomocne przy problemach z wysypką na ciele, łagodzą także zmiany trądzikowe. Ciepłe okłady z wykorzystaniem tego składnika przynoszą ulgę podczas gojenia się ran. Napar z bzu pomaga także na obrzęki i cienie pod oczami. Wykorzystywany także w preparatach przeciwstarzeniowych. Płukanki z bzu stosuje się także do pielęgnacji włosów – nadają one blasku, poprawia ich kondycję.
– W przemyśle spożywczym służy jako naturalny barwnik, wykorzystuje się go także do nadania aromatu produktom.
– Składnik dżemów, soków i nalewek,
– Wykorzystywany do zwalczania szkodników roślinnych poprzez opryskiwanie naparem z liści bzu.
Przepisy lecznicze:
Dżem z owoców czarnego bzu
Składniki:
– 1 kg owoców czarnego bzu,
– 400 gramów cukru białego lub trzcinowego,
– 100 ml wody.
Owoce czarnego bzu zalewamy wodą, następnie gotujemy w garnku na wolnym ogniu do momentu puszczenia przez owoce soku. Dodajemy cukier, dokładnie mieszamy aż do całkowitego rozpuszczenia cukru. Wciąż gotujemy na wolnym ogniu. Czekamy aż dżem uzyska odpowiednią gęstość. Gotowy dżem przekładamy do słoików i pasteryzujemy.
Dżem z owoców czarnego bzu i jabłek
Składniki:
– 600 gramów dojrzałych owoców czarnego bzu.
– 600 gramów niezbyt słodkich jabłek.
– 250-300 gramów cukru.
Wyciśnięty sok z cytryny.
Dokładnie umyte owoce usuwamy z łodyżek, pamiętając też o usunięciu niedojrzałych jagód (mają one zieloną lub czerwoną barwę). Dojrzałe, umyte czarne owoce umieszczamy w garnku, skrapiamy je sokiem z cytryny i zagotowujemy. Kroimy jabłka ze skórką w kostkę odrzucając gniazda nasienne. Dodajemy jabłka wraz z cukrem do bzu i ponownie doprowadzamy mieszankę do wrzenia. Po chwili zmniejszamy płomień i wolno gotujemy, od czasu do czasu mieszając, aż do rozpadania się owoców i zgęstnienia mieszanki (ok. 45 minut). Powstały dżem zaleca się przetrzeć przez gęste sito w celu pozbycia się małych pesteczek. Następnie umieszczamy dżem do czystego słoika. Pasteryzujemy (np. w piekarniku przez ok. 15 min w 120 st. C). Po otwarciu słoika z dżemem, należy go przechowywać wyłącznie w lodówce.
Syrop z czarnego bzu
Składniki:
– 500 g dojrzałych owoców czarnego bzu
– 250 ml wody
– 250 g cukru białego, trzcinowego lub 200 ml miodu.
Owoce bzu obrane z gałązek należy dokładnie umyć. Do garnka wlewamy wodę i dodajemy owoce czarnego bzu. Do rozdrobnienia owoców używamy blendera. Gotujemy na małym ogniu około 15 minut. Przecedzamy powstały napój przez sitko i z powrotem umieszczamy w garnku, dodajemy cukier lub miód. Gotujemy i mieszamy co jakiś czas. Po 15 minutach wyłączamy ogień. Syrop umieszczamy w słoiku. Pasteryzujemy